Bu korku, sizi son derece huzursuz hissettirir ve bu şeylerden uzak durmaya çalışırsınız. Bir konuşma yaparken ya da bir sınava girerken hissedilen kısa süreli kaygının aksine, özgül fobiler uzun sürelidir. Tedavi edilmezse, genellikle ömür boyu devam ederler. 

Fobiler, güçlü fiziksel, zihinsel ve duygusal tepkilere neden olabilir. Ayrıca iş yerinde, okulda ya da sosyal ortamlarda kişinin davranışlarını etkileyebilir.

Yaygın birer kaygı bozukluğu olan özgül fobiler genellikle kadınlarda daha sık görülür. Her fobi tedavi gerektirmez. Ancak, spesifik bir fobi günlük yaşamınızı etkiliyorsa, korkularınızı aşmanıza ve hatta tamamen yenmenize yardımcı olabilecek çeşitli terapi türleri mevcuttur.

Özgül fobilerin belirtileri nelerdir?   

Özgül bir fobi, belirli bir nesne ya da duruma karşı, gerçek riskten çok daha büyük bir korku duymayı içerir. Birden fazla nesne ya da duruma karşı spesifik fobiye sahip olmak yaygındır. Bu tarz fobiler diğer kaygı bozukluklarıyla birlikte de görülebilir.

Özgül fobilerin yaygın türleri şunlardır:

Durumlar: Uçaklar, araba kullanma, kapalı alanlar ya da okula gitme gibi.

Doğa: Fırtınalar, yükseklikler ya da karanlık.

Hayvanlar veya böcekler: Köpekler, yılanlar ya da örümcekler.

Kan, iğne ya da yaralanmalar: İğneler, kazalar ya da tıbbi işlemler.

Diğerleri: Boğulma, kusma, yüksek sesler ya da palyaçolar.

Her özgül fobinin bir adı vardır. "Fobi" kelimesi, Yunanca "phobos" kelimesinden gelir ve korku anlamına gelir. Örneğin, yükseklik korkusu için **akrofobi**, kapalı alan korkusu için **klostrofobi** terimleri kullanılır.

Hangi fobiye sahip olursanız olun, şu belirtileri yaşamanız mümkündür: 

• Korktuğunuz şeye maruz kaldığınızda ya da düşündüğünüzde anında yoğun korku, kaygı ve panik hissetmek.
• Korkularınızın mantıksız ya da düşündüğünüz kadar büyük olmadığını bilseniz bile onları kontrol edememek.
• Korkulan nesne ya da durum size fiziksel olarak ya da zaman olarak yaklaştıkça artan kaygı.
• Günlük aktivitelerinizi etkileyen korkular nedeniyle bir nesne ya da durumdan uzak durmaya çalışmak ya da aşırı kaygıyla yüzleşmek.
• Terleme, hızlı kalp atışı, göğüste sıkışma ya da nefes almakta zorluk gibi fiziksel tepkiler.
• Kan ya da yaralanma durumlarında mide bulantısı, baş dönmesi ya da bayılma hissi.
• Çocuklarda öfke nöbetleri, ebeveyne yapışma, ağlama ya da korkulan şeye yaklaşmayı reddetme.

Kaygınız, işte, okulda ya da sosyal ortamlarda davranışlarınızı olumsuz etkiliyorsa, bir doktorla, sağlık uzmanıyla ya da ruh sağlığı uzmanından yardım almak gerekir. Doğru terapi, çoğu insana yardımcı olabilir. Yardım için ne kadar erken başvurursanız, terapinin etkili olma olasılığı o kadar yüksek olur.

Özgül fobilerin nedenleri nelerdir?

Özgül fobilerin nedenleri hakkında hâlâ pek çok bilinmeyen olmasına rağmen bu fobilerin muhtemel nedenleri şunlardır:

Kötü deneyimler: Birçok fobi, belirli bir nesne ya da durumla ilgili kötü bir deneyim ya da panik atak sonucu başlar. Bazen sadece kötü bir deneyimi görmek ya da duymak bile bir fobiyi tetikleyebilir.

Genetik ya da öğrenilmiş davranış: Spesifik bir fobi ile ebeveynlerinizin fobi ya da kaygıları arasında bir bağlantı olabilir. Bu, genetik ve öğrenilmiş davranışların bir karışımı olabilir.

Beyin işlevi ve yapısı: Özgül fobileri olan kişilerin beyninde, bu fobisi olmayan kişilere göre farklı tepkiler ortaya çıkar. Ayrıca, spesifik bir fobiye sahip olan bir kişinin beyin yapısı, bu fobiye sahip olmayan birinden farklı olabilir.

Özgül fobilerdeki risk faktörleri nelerdir?

Özgül fobiler için riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:

• Yaş: Özgül fobiler genellikle çocuklukta 10 yaşına kadar ortaya çıkar. Ancak, daha sonraki yaşlarda da gelişebilir.
• Aile üyeleri: Bir aile üyesinde spesifik bir fobi ya da kaygı varsa, sizde de görülme olasılığı daha yüksektir. Bu, bir akrabanızdan size geçmiş olabilir. Ya da çocuklar, bir aile üyesinin bir nesne ya da duruma nasıl tepki verdiğini izleyerek bu fobiyi öğrenebilir.
• Mizacınız: Kaygıya daha duyarlıysanız ya da tipik olandan daha çekingen ya da olumsuzsanız riskiniz artabilir.
• Kötü bir deneyim: Bir asansörde sıkışmak ya da bir hayvan tarafından saldırıya uğramak gibi kötü bir olay, spesifik bir fobinin başlamasına neden olabilir.
• Kötü deneyimler hakkında bilgi sahibi olmak: Örneğin, bir uçak kazası hakkında bilgi edinmek, spesifik bir fobiye yol açabilir.

Özgül fobiler başkalarına saçma görünebilir, ancak bu fobiler kişiye rahatsızlık verici ve zarar verici olabilir. Bu fobiler, yaşamın birçok alanını etkileyen sorunlara neden olabilir.

Bu durum şu tarz sonuçlara yol açabilir:

Sosyal izolasyon: Korkulan yerlerden ve şeylerden uzak durmak, işte, okulda ya da sosyal ilişkilerde sorunlara yol açabilir. Bu bozuklukları olan çocuklar, okulda sorun yaşama ve yalnızlık riski altındadır. Ayrıca, davranışları akranlarından çok farklıysa sosyal ortamlarda zorluk çekebilirler.

Duygudurum bozuklukları: Özgül fobileri olan birçok kişi, depresyon ve diğer kaygı bozukluklarına sahiptir.

Madde kötüye kullanımı: Şiddetli bir fobiyle yaşamanın stresi, alkol ya da uyuşturucu kullanımına yol açabilir.

İntihar: Özgül fobileri olan bazı kişiler, intihar riski altında olabilir.

Yakınlara yük: Kişiler, kendilerini kaygılı hissetmemek için başkalarının güvence vermesine fazla bel bağlayabilir. Bu durum, bazen başkalarının kişiye aşırı korumacı yaklaşmasına yol açabilir. Örneğin, bir ebeveyn çocuğuna karşı aşırı koruyucu hale gelebilir ve bu durum ebeveyn için daha fazla strese neden olabilir.  

Özgül fobi nasıl teşhis edilir? 

Özgül fobiniz olup olmadığından emin olmak için psikiyatrist ya da  psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanına gitmeniz gerekir.Bu uzmanlar, belirli fobileri teşhis edebilmek için: 

• Hangi risk faktörlerine sahip olduğunuzu anlamak için sizinle konuşabilir.  
• Semptomlarınızı sorgular ve tıbbi, ruhsal ve sosyal geçmişinizi inceler.  
• Korkunuz nedeniyle nelerden kaçındığınızı öğrenmek üzere sizinle detaylı bir görüşme yapar.  

Özgül fobi nasıl tedavi edilir?      

Belirli fobiler için en etkili tedavi yöntemi, "maruz bırakma terapisi" adı verilen bir terapi türüdür. Bazen sağlık uzmanınız başka terapi yöntemleri veya ilaçlar da önerebilir. Fobinin sebebini bilmekten çok, zamanla gelişen kaçınma davranışlarının nasıl tedavi edileceğine odaklanmak önemlidir.  

Tedavinin amacı, fobilerinizin yaşam kalitenizi sınırlamamasını sağlamaktır. Tepkilerinizi, düşüncelerinizi ve duygularınızı daha iyi yönetmeyi öğrendikçe, kaygınız ve korkunuz azalacak ve hayatınızı kontrol etmeyecektir. Genellikle bir seferde yalnızca tek bir fobi tedavi edilir.  

Psikoterapi

Bir ruh sağlığı profesyoneliyle konuşmak, belirli fobilerinizi yönetmenize yardımcı olabilir. En etkili tedaviler şunlardır:  

• Maruz bırakma terapisi: Bu terapi, korktuğunuz nesneye veya duruma karşı verdiğiniz tepkiyi değiştirmeye odaklanır. Belirli fobinizin kaynağına ve ilgili düşüncelere, duygulara ve hislere kademeli, tekrarlayan bir şekilde maruz kalmak, kaygınızı yönetmenize yardımcı olur. Örneğin, eğer asansör korkunuz varsa, terapi süreci asansöre binmeyi düşünmekle başlayabilir, asansör fotoğraflarına bakmak, asansöre yaklaşmak, asansöre adım atmak gibi adımlarla ilerleyebilir. Sonrasında bir kat çıkmayı, birkaç kat çıkmayı ve ardından kalabalık bir asansöre binmeyi deneyebilirsiniz.  
• Bilişsel davranışçı terapi (BDT): BDT, kademeli maruz bırakma ile birlikte, korkulan nesne veya duruma farklı bir şekilde bakmayı ve başa çıkmayı öğrenmenize yardımcı olur. Endişelerinizi sorgulamayı ve rahatsız edici hislere dayanmayı öğrenirsiniz. BDT, düşünce ve duygularınıza hakim olma ve özgüven geliştirme konusunda size rehberlik eder.  
• İlaç tedavisi: 

Genellikle maruz bırakma terapisi, belirli fobilerin tedavisinde başarılı olur. Ancak bunun yeterli olmadığı durumlarda ilaçlar, korkulan nesne veya duruma maruz kalmaktan kaynaklanan kaygı ve panik belirtilerini azaltabilir. İlaçlar, tedavinin başlangıcında veya uçak yolculuğu, topluluk önünde konuşma, ya da MR gibi zaman zaman karşılaşılan durumlar için kısa vadeli olarak kullanılabilir. 

Özgül fobiler ile ilgili yardım almak için tıklayınız.

* Bu yazı hazırlanırken mayoclinic.org sitesinde yer alan bilgilerden faydalanılmıştır.