“Sinema özgür bir kafanın elindeyse olağanüstü ve tehlikeli bir silahtır.”

Luis Buñuel

İspanyol yönetmen ve senarist Luis Buñuel sinemada sürrealizmin yaratıcısı ve akımın en iyi temsilcilerinden biridir. Alfred Hitchcock söyleşilerinin birinde Buñuel’in gördüğü en iyi yönetmen olduğunu açıklamıştır. Luis Buñuel sinema tarihine yalnızca bir yönetmen olarak değil bir “düşünsel devrimci” olarak da kazınmıştır. 1920’lerin sonlarında ünlü sürrealist ressam Salvador Dalí ile çektikleri Un Chien Andalou/Bir Endülüs Köpeği (1929) ve L’Âge d’Or/Altın Çağ (1930) filmleri, burjuva ahlakını hedef alan ilk sürrealist yapımların örnekleridir. Buñuel sinemayı yalnızca bir görüntü aktarımı değil bilinçdışının, bastırılmış arzuların, ideolojik tahakkümün ve inanç sistemlerinin teşhir aracı olarak kullanmıştır. Sapma, çelişki ve ironi onun kamerasında yalnızca estetik bir tercih değil, bilinçli bir direniş eylemiydi.

İspanya’dan Meksika’ya sürgün edilen Buñuel’in 1959 yapımı filmi La fièvre monte à El Pao/Günah Cumhuriyeti özel bir yere sahiptir. Fransız yapımı olmasına rağmen film yönetmenin Meksika’daki tecrübelerinin politik tortusunu taşır. Sürrealist keskinlik bu filmde daha arka planda kalırken onun yerine bürokratik şiddet, iktidar entrikaları ve etik çöküş üzerine daha gerçekçi ve siyasi bir anlatı öne çıkar. Günah Cumhuriyeti, Buñuel’in hem totaliter rejimlere hem de bireysel ikiyüzlülüğe yönelttiği çok katmanlı eleştirisinin kristalize olduğu bir ara duraktır. Bu filmde yönetmen arzunun ve bilinçdışının dünyasından değil, doğrudan politik suçun ve ahlaki ikilemlerin çerçevesinden konuşur. Film bir yandan tropikal bir cehennemin içinde geçen bir güç mücadelesini sahnelerken diğer yandan seyirciye şu soruyu sordurur: İktidarın doğasında mı kötülük vardır yoksa iktidar açlığı insanın doğasında mıdır? Günah Cumhuriyeti’nde Buñuel’in kamerası bir liderin ölümüyle boşalan güç koltuğuna oturan figürler üzerinden bu sorunun cevabını arar.

Filmin geçtiği hayali bir Latin Amerika adası olan El Pao otoriter bir diktatörlükle yönetilmektedir. Halk baskı altındadır, özgürlükler kısıtlıdır ve muhalif sesler bastırılmaktadır. Bu sert siyasi ortamda film bireysel arzularla politik sorumlulukların çatışmasını, güç hırsını ve yozlaşmayı işler.

El Pao’nun diktatörü Vargas kendi halkı üzerinde baskıcı ve acımasız yöntemlerle hüküm süren bir liderdir. Vargas’ın (M. A. Ferriz) bir suikast sonucu meydana gelen ölümü adada hem bir otorite boşluğu yaratır hem de yeni bir iktidar mücadelesini başlatır. Diktatörün ölümünden sonra adada geçici yönetimi Ramón Vázquez (Gérard Philipe) devralır. Vázquez idealist bir bürokrattır ve halkın iyiliğini isteyen biridir. Ancak bir yandan da ölen diktatörün dul eşi Inés Rojas (María Félix) ile arasında gizli bir aşk ilişkisi vardır. Tutkulu ve çıkarcı bir kadın olan Inés, güç ve statüyle yakından ilgilidir. Yeni yönetimin başına geçmek isteyen bir başka güçlü isim Alejandro Gual (Jean Servais) ise Vázquez’in zayıflığını ve Inés ile olan ilişkisini kendi lehine kullanmak ister. Gual fırsatçı bir karakterdir ve yeni rejimi daha da baskıcı hale getirecek türde bir lider olma potansiyeli taşır. Vázquez ise bir yandan halka karşı adil bir yönetim kurma çabasındadır, diğer yandan Inés’in kendisine olan ilgisiyle siyasi dengesini kaybetmeye başlar.

Film boyunca Vázquez vicdanı ile iktidar arasındaki çatışmayla boğuşur. Diktatörün ölümünden sonra halk hareketlenmiş, hapishanelerde ayaklanmalar çıkmış ve adalet talepleri artmıştır. Vázquez bir yandan sevgilisi Inés’in kışkırtmalarıyla daha cesur ve otoriter olmaya çalışırken diğer yandan Gual’ın entrikalarıyla kuşatılır. Halkın özgürlük talebi, askeri güçlerin baskısı ve kişisel tutkusu arasında sıkışır. Son sahnelerde Vázquez dürüstlüğünü korumaya çalışsa da sistemin sertliği ve çevresindeki insanların çıkarcılığı onu yalnızlaştırır. Inés ise sonunda Vázquez’i terk eder, çünkü o, aradığı kudretli lider değildir. Vázquez sonunda politik ve kişisel olarak yıkıma uğrar. Bu trajik sona doğru film Güney Amerika’daki askeri diktatörlüklerin doğasını ve bireyin sistem karşısında ezilmesini sorgular.

Vázquez karakteri, Buñuel’in “erdemli ama eylemsiz” figürlerinden biridir. Aydın ve vicdanlı bir bürokrattır, adil bir yönetim arzular ancak ne sistemin içindekileri dönüştürebilir ne de kendi içsel çatışmalarını aşabilir. O halktan yanadır; işkenceyi, sansürü, keyif tutuklamaları sona erdirmek ister. Ancak güç yapılarının içine doğrudan yerleştirilmiş olması onun bu dönüşümünü neredeyse imkânsız kılar. Karakterin trajedisi iktidarın doğasında bulunan şiddetle vicdan arasındaki uçuruma sıkışmış olmasıdır. Bir yandan diktatörlük kalıntıları, diğer yandan Inés’e duyduğu aşk onu eylemsizlik ve çöküşe götürür.

Inés Rojas ise Buñuel’in çelişkili kadın temsillerinden biridir. Ne yalnızca bir “femme fatale”dir ne de tamamen masumdur. Bedeni, arzusu ve politik etkisiyle iktidarın yeni düzeninde bir oyuncudur. Onun Vázquez’e olan ilgisi aşktan çok iktidarı şekillendirme arzusudur. Onun bakışıyla Vázquez yalnızca bir adam değil, yetersiz bir lider, edilgen bir figür olarak resmedilir. Bu ikili arasındaki ilişki erotizmle politik rekabetin birleştiği karanlık bir oyuna dönüşür.

Alejandro Gual ise çıplak güçtür. Bürokratik reformu değil, eski rejimin farklı yüzle devamını isteyenlerin temsilcisidir. Film boyunca buğulu bakışları ve hiç eksilmeyen soğukkanlılığıyla ideolojinin karanlık yüzüdür. Gual karakteri aktif kötülüğü temsil eder.

Buñuel sinemasının belirgin temaları bu filmde dolaylı ama güçlü bir biçimde mevcuttur: İktidarın doğası, bastırılmış arzular, dinin politik araç haline gelmesi, burjuvazinin ikiyüzlülüğü… Günah Cumhuriyeti alegorik derinliği az ve anlatısı daha doğrudan bir film olsa da Buñuel’in içsel evreninden izler taşır. Film boyunca “sıcaklık” yalnızca tropikal iklimin değil aynı zamanda bastırılmış arzuların, politik gerilimin ve halkın öfkesinin metaforudur. El Pao bir ada olmanın ötesinde yalıtılmışlığın ve kapatılmış arzuların mekânı olarak okunabilir. Adanın kendisi bir beden gibi yönetilir. Hapishane ise onun kalbidir.

Bireysel ahlak ile sistemsel kötülük arasındaki boşlukta sallanan Vázquez karakteri filmin kapanışında kaybeder. Aşkı, idealleri ve haklı için mücadele eder ama tümü boşa çıkar. Bu kayıp seyircide tanıdık bir çaresizlik hissi yaratır: İyi olanın sistem içinde eriyip gitmesi… Filmin başrol oyuncusu Gérard Philipe çekimlerden kısa bir süre sonra hayatını kaybeder. Günah Cumhuriyeti Philipe’in son filmi olması nedeniyle de melankolik bir tona sahiptir. Onun ölümüyle özdeşleşen Vázquez figürü sadece bir liderin değil bir umudun da sessiz vedasını temsil eder. Philipe’in bu son performansı karakterin trajedisini daha da derinleştirir; oyuncunun ölümüyle karakterin ölümü adeta örtüşür.

Günah Cumhuriyeti değişimin mümkün olup olmadığını sorgulayan sessiz ama derin bir filmdir. Buñuel burada bir devrimin coşkusunu değil, gerçekleşememesinin yarattığı hayal kırıklığını anlatır. İktidar değişebilir, üniformalar farklılaşabilir ama düzenin özü yerinde kaldığında iyi niyetli insanların çabası çoğu zaman sonuçsuz kalır ve devrim yalnızca ertelenmiş bir çöküştür. Vázquez’in yenilgisi sadece bir adamın düşüşü değil, vicdanla sistem arasında ezilen herkesin hikâyesidir. Inés’in arzusu, Gual’ın hırsı, halkın suskunluğu… Hepsi, bu çöküşün parçalarıdır. Gérard Philipe’in hayat verdiği bu karakter sessizliğiyle çok şey anlatır. Ahlaklı olmak gerçekten yeterli midir? Vázquez ne kahramandır ne de bir hain. O sadece sistemin içinde nefes almaya çalışan ama nefesi yavaşça kesilen bir insandır.

El Pao’da devrim gelmez çünkü herkes kendi korkusuna, geçmişine ya da hırsına zincirlenmiştir. Ve belki de Buñuel tam da bunu söylemek ister: Bazen en büyük çöküşler sessiz kalanların hikâyesidir!

 

Film Künyesi:

Adı: La fièvre monte à El Pao (1959) / Günah Cumhuriyeti

Yönetmen: Luis Buñuel

Senaryo: Luis Buñuel, Luis Alcoriza

Vizyon Tarihi: 3 Haziran 1959 (Fransa)

Ülke: Meksika Fransa

Oyuncular: Gérard Philipe, María Félix, Jean Servais, Miguel Ángel Ferriz, Raúl Dantés

Müzik: Paul Misraki

 

Kl. Psk. Şehnaz Tuna

25 Mayıs 2025